I DEMPUAWANG
Kacrita  wénten reké tuturan satua, Ida Sang Prabhu madué putra tetiga, lanang  kekalih istri adiri. Kocap, duk putranidané makatetiga kari  alit-alit, Ida Sang Prabhu kalimburan, lulut asih tekén I Limbur.  Ulihan patuduh I Limbur, Ida Sri Praméswari kategel di batan kandang  siapé tan kaicén ajengan, muah putrané makatetiga kakutang di tengah  alasé, masi tan kaicén mekelin apan-apan. Déning Ida Radén Galuh sedeng  telesé nyusu, dadiannya ngalgal kocap Ida nangis kaemban antuk rakané  makekalih. 
 Kacrita  mangkin, I Dukuh Sakti sedek dané nglindeng, pirenga koné ada anak  cerik ngeling, lantas jagjagina koné kema. Teked sik tongos anaké alit  nangis, nglaut koné dané dukuh matakon, “Cening, Cening, Cening nyén  ngelah pianaké, nyén kajak mai dadi peturu cerik ada dini?”
 Mara  monto patakon dané Jero Dukuh Sakti, Radén Mantri ané paling duura  lantas nyawis patakon danéné saha nuturang indik ragané kakutang antuk  Ida Sang Prabhu, saha nguningayang indik ajinidané katangkeb olih  kawisayan I Limbur. Ditu kangen pesan koné Jero Dukuh tekén anaké alit,  lantas duduka ajaka ka jeroné di telenging alas, lantas aturina ajengan.  Ida Radén Galuh, wiréh Ida nu masusu, rerehanga koné empehan kidang,  ento koné Ida aturina. Kacritayang Jero Dukuh Sakti kaliwat sayang tekén  anaké alit waluya anggén dané oka sajaan, réh dané tusing madué oka  muah rabi. Anaké alit makatetiga kaicén parab olih dané Jero Dukuh, ané  paling duura kaparabin Radén Semarajaya, ané alitan Radén Jayasemara,  muah ané istri parabindané Radén Galuh Argamanik.
 Gelising  satua énggal, kasuén-suén, di subanné pada duur, nuju peteng, lantas  dané Dukuh Sakti matur ring Radén Mantri kekalih muah Radén Galuh,  “Déwa, Déwa Radén Mantri kalih muah Radén Galuh, mangkin I Déwa sampun  pada duur, titiang mangkin mapamit ring I Déwa sami, titiang pacang  moktah ka suniatan, sampunang I Déwa makasami angen ring pasikian  titiang! Yéning titiang sampun makaon, sampunang I Déwa kari malinggih i  riki, mrika rereh biang I Déwané. Biang I Déwané sampun kiris pisan,  samaliha ring prabunidané majuljul tain siapé sakadi kuskusan. I rika  ring pasisin alasé puniki sampun cawisang titiang I Déwa prau mas  madaging sarwa mulé, miwah kaula katah, prauné punika linggihin ngrereh  Ida I Biang. Samaliha, titiang ngaturin I Déwa lalang akatih miwah  gadung a rancé, gunanipun, yéning I Déwa mayuda, yén makayun negul  meseh, puniki gadungé anggén, yén makayun mademang lalangé anggén!” Suud  matur kéto, lantas Jero Dukuh Sakti moktah.
 Sapeninggal  dané Jero Dukuh, buin maninné semeng ngruput koné Radén Mantri sareng  ariné makekalih suba mamargi ngungsi pasisi. Rauh Ida ditu, lantas  pendaka koné tekén isin prauné ento, tur iringa munggah ka prauné. Anaké  ento makejang pada bakti ngaula ring Ida. Di subanné kéto, lantas Ida  malayar mailehan nagih numbas anak luh berag ané nyuun tain siap lamun  kuskusané. Salantang lampah Idané malayar, tusing koné ada anak  ngadepin.
 Kacrita  jani malabuh lantas Ida di pasisin jagat Daané. Makejang koné anaké  bengong mabalih prau mas macangcang di pasisi. Ditu buin Ida Radén  Mantri makatetiga majarwak tekén para anaké ané rauh ngarsaang numbas  anak luh berag ané nyuun tain siap lamun kuskusané. Ortané kéto dingeha  koné tekén I Limbur, lantas ia matur tekén Ida Sang Prabhu, “Sang  Prabhu, Sang Prabhu, di pasisi ada koné prau malabuh meli anak luh berag  buina nyuun tain siap lamun kuskusané. Nah, yan akéto jalan ja  Praméswari adep, lakar gena téh ngubuhin anak kakéto!” Déning sayang Ida  Sang Prabhu tekén Ni Limbur, linggihina koné atur I Limburé. Lantas Ida  Sang Prabhu ngandikain parekané ngadep Ida Sri Praméswari ka pasisi,  aji kuda ja nyak anaké meli. Déning tibanan Ida Praméswari tusing  ngajengan, dadiannya kiris pesan koné Ida, tur tan éling tekén raga  gosonga abana ka pasisi. Teked di pasisi, tumbasa koné tekén Ida Radén  Mantri, lantas unggahana ka prauné. Ditu lantas Ida Praméswari  siramanga, salinina wastra, tur tangisina tekén putrané makatetiga. Di  subané Ida éling, suapina koné Ida aturina bubuh, lantas Ida ngandika,  “Éh, Jero, Jero makatetiga olas tani olasé Jeroné ngidupang tiang sukaan  tiang mati tekén idup kéné nemu sengsara”. Mara kéto pangandikanidané,  lantas Ida Radén Mantri makekalih matur, nguningang indik Idané uling  pangawit kanti kayang jani. Ditu lantas Ida Praméswari sareng putrané  makatetiga saling gelut saling tangisin, wiréh éling ring kasengsaran  raganidané. Ban lédang kayun Ida Praméswari kalintang, réh suba  kapanggih tekén putrané sami, dadi tan asué koné Ida sayan kénak, tur  raganidané énggal koné pulih waluya kajati mula.
 Sesubané  Ibun dané kénak, ditu lantas Ida Radén Mantri makekalih mutusang kayun  lakar ngaturang surat ka puri nangtangin Ida Sang Prabhu mayuda. Daging  séwalapatran Radén Mantri sampun kawacén antuk Ida Sang Prabhu. Sang  Prabhu menggah piduka, lantas Ida ngandikaang I Patih nauhin kaula lakar  ngoros Ida Radén Mantri.
 Mangkin  kacritayang suba koné kaulanné pada mapunduh sayaga lakar ngrejek Ida  Radén Mantri makekalih. I Gusti Patih ngomanda nganikain panjaké apanga  ngrejek Radén Mantri Semarajaya lan Radén Mantri Jayasemara. Panjaké  magrudug lantas ngrejek Radén Mantri di pasisi. Duaning ida marasa  kalilih, ditu koné Radén Mantri makekalih lantas manahang gadung ané  katur olih dané Jro Dukuh Sakti i pidan. Suud kéto, makejang lantas wang  Daané miwah Ida Sang Prabhu mategul.
 Sesubané  para panjak miwah Ida Sang Prabhu mategul, Ida Radén Mantri makekalih  raris ngapuriang, panggihin ida koné I Limbur sedek negak di ambéné.  Ditu lantas I Limbur katebek antuk Ida Radén Mantri nganggén don lalang.  I Limbur mati prajani, bangkéné lantas entungang ida di pangkungé,  lantas teka koné cicing ajaka liu ngamah bangkén I Limburé kanti telah.  Di subané I Limbur mati, buin koné Ida Radén Mantri makekalih medal,  ditu lantas Ida Sang Prabhu ngidih urip tekén Radén Mantri, lantas Ida  Sang Prabhu muah kaulané makejang kakelésin olih Ida Radén Mantri. Di  subané kelés, lantas Ida Sang Prabhu iringa menék ka prauné tekén Radén  Mantri makekalih. Teked di prauné, dapetang ida koné Ida Sri Praméswari  sedek malinggih sareng Radén Galuh Argamanik. Ditu koné lantas Ida Sang  Prabhu nyaup rabinné, lantas Ida Praméswari bendu tur matbat Ida Sang  Prabhu. Mara kéto, lantas Ida Radén Mantri ané duuran matur ring Ida  Sang Prabhu, “Inggih, Ratu Sang Prabhu, dados Cokor I Déwa jag nyaup  anaké istri punika, sapasira ké punika, kadén punika anaké sané nyuun  tain siap lamun kuskusané sané tumbas titiang ring Cokor I Déwa?”
 Mara  kéto atur Ida Radén Mantri Semarajaya, lantas Ida Sang Prabhu nangis  sinambi ida nuturang indik kasujaktian idané, tur tan mari marisesel  raga, déning kalambuk kayuné nglinggihin atur I Limburé. Kacritayang  lantas Ida Radén Mantri Semarajaya kalih Radén Jayasemara kangen ring  ajin idané, lantas ida masi nguningang indik idané duk kari alit kantos  ka mangkin. Ida Sang Prabhu nangis wau uning tekén kawéntenan praméswari  kalih putranidané kalapu-lapu, saha tan mari ida ngaksamaang raganidané  ring putra miwah praméswari, tur prajani koné ajak ida ka purian.  Gelisang crita, lantas koné Ida Sang Prabhu maicaang kagunganidané ring  putrané makekalih.
 Kacrita  jani Ida Radén Mantri ring Koripan, nuju wengi ida malinggih koné di  balé kambangé di taman, lantas ida mireng raos ngambara, “Cening, Cening  Mantrin Koripan, jani suba teka karman Ceningé, kema jani Cening luas  ngaba prau takon-takonang adan muah gobanné, bunga anggon ngupahang  matakon! Buina, lamun ada anak ngupamaang gustinné bunga cempaka, gustin  anaké ento suba dadi lakar rabin Ceningé, tur Cening lakar masalin goba  dadi bojog madan I Dempuawang. Nanging, eda Cening jejeh, réh mula kéto  pakardin Ida Sanghyang Widi, lakar matemuang Cening marabi. Yén suba  mobot rabin Ceningé, sinah Cening lakar buin magoba manusa!” Amonto koné  raosé ané pirenga tekén Ida Radén Mantri Koripan, lantas ida mantuk.  Buin maninné Ida Radén Mantri Koripan tangkil tekén Ajinné,  nguningang raosé ané pireng ida di taman, tur lantas ida mapamit lakar  ngumbara nglinggihin prau ngrereh lakar karmanidané. Mara kéto aturné  Radén Mantri, Ida Sang Prabhu Koripan lédang mirengang, tur lantas  ngandikain I Punta Jrudéh apanga ngiringang Ida Radén Mantri saha para  panjak makasami ngrereh lakar karmanidané. Kéto masi tan mari ida ngicén  putranidané bebekelan lebeng matah acukupan.
 Tan  kacritanan gelisang satua, Ida Radén Mantri lantas malayar nuut pasisi.  Rauh di pasisin Pajarakané, manggihin koné ida anak mamancing lantas  takénin ida, “Paman, Paman sang mamancing, désa apa ké né adané?”
 “Désa Pajarakan, puniki wastan ipuné.”
 “Yén upamiang sekar, sekar apa gustin Pamané?”
 “Sekar  kecubung, kudu putih boné ngab.” Buin koné Ida Radén Mantri malayar.  Rauh di pesisin Singasariné, buin koné ida manggihin anak mamancing,  lantas ida buin matakon, “Paman, Paman sang mamancing, désa apa né  adané?”
 “Désa Singasari puniki wastan ipuné.”
 “Yan kadi sekar, sekar apa gustin Pamané?”
 “Sekar  bakung, kudu putih grempiangan.” Wiréh tusing anut buka kapituduh, buin  koné ida malayar. Rauh ida di pesisin Gegelangé, buin koné ida matakén  tekén anak mamancing, “Maman, Maman sang ané mamancing, désa apa ké ené  adané?”
 “Désa Gegelang puniki wastan ipuné.”
 “Yén upamiang sekar, sekar apa ké gustin Mamané?”
 “Sekar  jepun, putih montok sariné ilang.” Mara kéto panyawis i juru pancing,  nglaut koné Ida Radén Mantri Koripan malayar nuju pasisi ané lénan. Rauh  di pasisin jagat Daané, ditu koné ida buin matakon tekén anak  mamancing,”Maman, Maman sang ané mamancing, désa apa né adana?”
 “Désa Daa, punika wastannyané.”
 “Yén kadi i sekar, sekar apa ja gustin Mamanné?”
 “Sekar  cempaka, sari ilid miik ngalub.” Mara kéto pasautné i juru pancing,  pramangkin koné ida lantas dadi bojog putih tur mungil, ditu makejang  koné iringanidané manglingin Radén Mantri Koripan. 
 Ngantenang  makejang panjakidané ngeling, ditu lantas Radén Mantri Koripan ngandika  tekén iringanné, “Maman Punta Jrudéh muah wargin gelah para panjak ajak  makejang, da Maman ngeling, réh jani gantin gustin Mamané sadia lakar  maan anak luh jegég! Yadin nira jani magoba bojog, buin pidan yén nira  suba makurenan, ditu nira lakar buin magoba jlema tur lakar tulak mawali  ka Koripan. Nah, né jani, kaukin nira I Dempuawang, adep men nira dini!  Yén nira tondén payu, tondén ada anak meli, da pesan Maman ngalahin  nira, dini malu nongos ajak makejang!” Mara kéto pangandikan Ida Radén  Mantri, lantas makejang koné panjakidané pada suud ngeling.
 Gelisang  satua énggal, kacrita jani Radén Galuh Daa nyumpena koné ida matemu  rabi ngajak anak bagus macedar, nanging anaké ento jani magoba bojog  putih, bisa ngomong jlema kaubuh ban wang prau tur lakar bisa koné dadi  anak bagus. Ditu lantas Ida Radén Galuh nangkil tekén Ajinné muah rakané  makekalih, ngaturin Ida mangda numbasang bojogé ané ubuha tekén wang  prauné lakar anggénida plalian. Ida Sang Prabhu Daa ngandika, “Béh,  Radén Galuh, dadi i déwa cara anak alit papak raosang Cening, ragané  sampun duur, dadi nagih maplalian kakéto? Déning Cening suba duur, keneh  Bapané Cening patut majangkepan tekén rakan Ceningé I Mantri Koripan!  Rakan Ceningé dini makedadua lanang-lanang, pajangkepang Bapa tekén I  Cening Galuh Gegelang muah Singasari, déning Cening mula mamisan tekén  ento makejang!” Yadin kéto pangandikan Ida Sang Prabhu, Ida Radén Galuh  tusing ngiring, enu kedeh pinunas idané apang katumbasang i bojog putih!  Déning kéto, lantas Ida Sang Prabhu ngandikain parekanné ka pasisi meli  bojogé putih ento tekén wang prauné. Di subané bojogé ento katur ka  puri, angob Ida Sang Prabhu miwah Radén Mantri makekalih, réh bojogé  ento bisa ngomong muah masolah cara jlema, tur nguningang déwékné madan I  Dempuawang. Bojogé ento lantas kaaturang tekén Radén Galuh di  pagaluhan. Kacrita, Ida Radén Galuh peteng lemah koné tusing taén belas  tekén I Dempuawang tur matingkah manying cara anak marabian ngajak I  Dempuawang.
 Tan  kacritanan, gelisin satua énggal, déning suba pada caluh, dadi sayan  gudip koné I Dempuawang, ngangsan bani niman Ida Radén Galuh muah mlali  susunidané sambilanga mareraosan. Déning bes sai-sainé kéto, nuju peteng  Ida Radén Galuh merem ngajak I Dempuawang, lantas jamaha koné Ida Radén  Galuh tekén I Dempuawang. Buin maninné, dadi lesu pesan koné Ida Radén  Galuh, lantas ida lunga ka taman ngetis kairing baan I Dempuawang  sambilang ida mareraosan.
 “Dempuawang , to kenapa bungut ibané bujuh?”
 “Inggih Ratu Ayu, titiang dados pragina suling ring purian.”
 “Dempuawang, to kenapa sih awak cainé mabulu?”
 “Inggih Ratu Ayu, titiang mabaju sangkelat nénten malapis.”
 “Dempuawang, to kenapa liman ibané démpét?”
 “Inggih Ratu Ayu, titiang nunas jaja kuskus déréng mawajik.”
 “Dempuawang, to kenapa jit ibané bubul?”
 “Inggih Ratu Ayu, titiang negakin pangoréngan déréng masutsut.”
 “Dempuawang, dong ulihan daan awaké!”
 “Meneng Ratu Ayu meneng, payuké bolong kudiang matri.”
 “Ririh  iba Dempuawang, bakat dogén ban iba nyautin munyin nirané.” Kéto koné  reraosanidané Radén Galuh ajaka I Dempuawang. Suba jani sanja, mantuk  lantas koné ida ka puri pagaluhan.
 Kasuén-suén,  mobot koné Ida Radén Galuh. I Dempuawang suud koné lantas magoba bojog,  buin mawali kajati mula dadi Mantrin Koripan. Ditu lantas Radén Mantri  Koripan nuturang saindik-indik raganidané tekén Radén Galuh, sumingkin  garjita kayun Ida Radén Galuh, wiréh ida mula mamingsiki.
 Kacrita,  Ida Sang Prabhu miwah Ida Radén Mantri Daa makekalih, mireng Ida Radén  Galuh mobot pagaén I Dempuawang, lantas ida bendu tur érang pakayunané  déning putri kalih ariné marabi ngajak bojog. Lantas ida sareng tetiga  ka pagaluhan lakar ngamatiang I Dempuawang. Mara ida rauh ditu, cingak  ida Radén Mantri Koripan malinggih sareng Ida Radén Galuh, saha nakénang  tekén Radén Galuh Daa anaké sané sareng ajak ida ditu. Ditu lantas  Radén Galuh Daa ngaturang indik kasujatian idané ring aji miwah rakanné.  Suba lantas kéto, prajani Ida Sang Prabhu Daa maputusan makta surat ka  Koripan, ngaturin Ida Sang Prabhu Koripan mangda rauh ka Daa, lakar  muncingang Ida Radén Galuh ring Radén Mantri Koripan. Buin ida mutusang  ka Gegelang muah ka Singasari nglamar Ida Radén Galuh makekalih lakar  sibarengan kabuncingang di Daa ring Ida Radén Mantri Daa makekalih.
 Tan  critanan, gelisin satua, suba pada adung pangraosé, lantas Ida Radén  Mantri makatetiga apisan kabuncingang ring Radén Galuh makatetiga, tur  karajegin antuk Ida Sang Prabhu Koripan, Gegelang, miwah Singasari.



Post a Comment
mari bertukar pikiran dikolom komentar